Waarschuwing: dit bericht komt uit mijn archieven van voordat deze website bestond. Het is jaren geleden geschreven, en nogal fanatiek. Ik heb het hier neergezet omdat er nog wel wat zinnige punten in zitten, en ten behoeve van archivering. Mijn eigen verhaal (waarom ik geen WhatsApp gebruik), staat hier: geen WhatsApp.
Lang, lang geleden, waren er mensen die op een wel heel vreemde manier met elkaar communiceerden. Voordat ze met elkaar het gesprek aangingen, staken ze een wit stokje in hun mond dat ze vervolgens in brand staken. Zonder dat brandende stokje hoorde je er niet bij; althans dat dachten de mensen zelf. Wat ze niet wisten, was dat het heel schadelijk was. Na een paar jaar kregen ze een slechtere conditie, en na nog een paar jaar stierven ze aan een verschrikkelijke ziekte. Deskundigen waarschuwden dat dit niet langer zo kon. Mensen moesten stoppen met roken. Een klein deel van de samenleving luisterde naar die oproep: zij stopten met roken. Dachten ze. Want ondertussen rookten ze mee met anderen. Weggaan kon niet: dat kon je niet meer met je vrienden en collega’s praten; dan hoorde je er niet meer bij. Daarom vroegen ze aandacht voor dit probleem en niet veel later waren alle werkplekken rookvrij. En toch konden mensen nog steeds met elkaar praten, maar nu zonder sigaret. Kinderen kregen voorlichting, Jan Roos vond het betutteling en de collectieve gezondheid ging met sprongen vooruit. De samenleving was (zo goed als) rookvrij.
U ziet de titel van dit stuk, en u denkt: wat heeft dat nou met WhatsApp te maken? Laat ik opnieuw beginnen: tegenwoordig zijn er mensen die wel op heel vreemde manier met elkaar communiceren. Voordat ze met elkaar het gesprek aan gaan, pakken ze een rechthoekig apparaatje dat gemaakt is om met elkaar te communiceren. U zult zeggen: maar daar is het apparaat toch voor bedoeld? Wat is daar zo raar aan? Welnu: sommige bedrijven vinden dat mensen niet met elkaar moeten communiceren, maar vooral met hen. Daarom maken ze apps die precies dat doen: ze verzamelen alle data die dat apparaatje maar kan verzamelen en sturen het door naar hun eigen computers in Amerika. Waar het apparaatje is geweest, hoe het daar is gekomen en wat er toen is gebeurd. Bijna niemand heeft het door, want ondertussen laten diezelfde apps je ook nog een beetje communiceren met je medemens. Langzamerhand komt er echter wat besef. We voelen ons bekeken. Experts waarschuwen: het is niet alleen maar zo dat we een vervelend gevoel hebben, maar de gebruikersdata wordt ook heel concreet misbruikt. Met behulp van de verzamelde data worden zeer gepersonaliseerde advertenties getoond waardoor we verleid worden om dingen te kopen die we helemaal niet nodig hebben. Slecht voor het milieu zult u zeggen, maar ook slecht voor u bankrekening. (“Maar de app was gratis, dus ik heb wel € 1 bespaard op een app!”) Maar daar blijft het niet bij: diezelfde advertenties verspreiden ook (politieke) denkbeelden waar wij niet achter staan of die helemaal niet kloppen (nepnieuws). (“Maar ik ben heel kritisch: ik prikt zo door die super-gepersonaliseerde advertentie heen!”) Of de data wordt gebruikt om de te zorgen dat u net die dingen op u scherm ziet waardoor u net iets (zeg maar een paar uurtjes) langer op uw telefoon blijft hangen. Of de data lekt uit, en u wordt gechanteerd: waarom deed u dit of dat op die plek? Oké, u heeft natuurlijk niks te verbergen, en een beetje sociale controle is natuurlijk prima. Totdat u (de vader/moeder/broer/zus van) dat ene jonge meisje bent dat gestalkt wordt, omdat iedere leuke en minder leuke jongen weet waar ze is. Ah, zegt u, maar mijn dochter heeft geen smartphone. Nee, maar haar vriendinnen en docenten wel. En zetten daar vrolijk op dat ze met z’n allen ’s avonds op die ene plek zijn. Vergezocht? Ik heb ook een iets concreter voorbeeld: Nederlandse militairen die een hardloop-app (Polar) gebruiken en daarmee zichzelf en hun kameraden verraden.
Het punt is helder zijn: WhatsApp lekt data naar zichzelf (of naar haar moederbedrijf: Facebook). En data wordt misbruikt. En u heeft altijd wat te verbergen. En in u eentje maatregelen nemen heeft relatief weinig zin, want anderen gebruiken de app nog steeds. Maar die vergelijking met roken, waar slaat dat op? Welnu, ook daar dachten mensen ook dat ze niet zonder konden. En ook daar waren er gevolgen voor niet-gebruikers. En ook daar kon u in uw eentje niet zoveel beginnen. Roken vinden we inmiddels heel asociaal. Het wordt tijd dat dat ook voor WhatsApp gaat gelden. Nee, u hoeft u smartphone niet weg te gooien. Er zijn genoeg alternatieve apps. Bijvoorbeeld Signal: daarmee communiceert u echt met u medemens in plaats van met een heel grote stalker uit Amerika.
O, en wat betreft dat dodelijke van roken? Denk maar eens aan al die verkeersdoden, omdat mensen het niet konden laten om te appen achter het stuur.